15 de stilste Oudejaar ooit..

In de ramen hangen lampjes in soorten en maten. Op tafel staat het kerstboompje de boel te overtroeven met zijn pas opgeladen batterijen die nu ook de blauwe lampjes eindelijk laat flikkeren.
Oudejaarsavond. Met de jaren heeft de wilde stemming - waar is het feest?! Waar kunnen we knallen?! - plaats gemaakt voor rust. Malang ging weliswaar een uurtje later naar bed, maar dat kwam gewoon omdat we in Sanyang 'op een terras' hadden gezeten. Stoeltjes op een verhoging en een tafel met een tafelkleedje erop. Binnen bleek een heus restaurantje gevestigd.
"Van een Gambiaan??" vroeg ik de goedlachse rastajongen.
" No, Lebanese.." Het zal niet..
Ik vroeg of ik de kaart mocht zien. Niet dat ik honger had, maar gewoon voor de volgende keer. Een compleet menu-boek met ontbijten, lunch gerechten, diverse diners inclusief pizza's ( huh?!) en de nodige dranken, van hete melk tot whisky.
Binnen was het leeg. Geen enkele klant. Ik kon me er eerlijk gezegd ook nauwelijks een voorstelling van maken. In dit dorp waar vrouwen met stapels kleurige lakens op hun hoofd en baby op de rug wel wat anders te doen hebben dan hun geld aan pizza's uit te geven. Om het nog maar niet over de slenteren de meisjes te hebben of de voetbalminnende boys en de oude mannen die onder een attaya het leven op straat bekijken.
Saliem, met wie ik in dit etablissement beland was, vroeg de rekening. Een geschreven strookje papier meldde dat ik twee flesjes genuttigd had, 50 dalasis samen. De goedlachse rastajongen knipte nog even snel de kleurige lampen aan op het 'terras', als wou hij voorkomen dat ik echt wegging.
Thuis warmde ik de rijst op, maakte heet water voor Malang's bad en hoopte dat hij niet al te teleurgesteld zou zijn straks. Ik vond het idee om er na het eten nog op uit te trekken ronduit absurd. Hoppen op keiharde muziek met een kind van acht.
Dat gingen we dus niet meer doen.
Rozig van het warme bad en een volle buik posteerde Malang zich op de bank met mijn tablet. Een filmpje en dan naar bed.
Het wordt de stilste oudejaarsavond van mijn leven. Met een zakje harde mini oliebollen en een kop melk lees ik de Volkskrant van een week geleden.
Maar vanuit m'n ooghoek hou ik stiekum de klok in de gaten. We gaan namelijk wel over naar 2018.
2017 komt nooit meer terug. Proost alvast met een kop melk :-)
Happy New Year allemaal!

14 We hebben er een: Christmas tree!

Met stralende ogen, doodstil en duidelijk aangedaan kijkt Malang op naar de witte kerstboom op tafel. Voor de sfeer heb ik even de noodverlichting van de muur getrokken en in een vage kluwen in de top gehangen. Ik zing 'Silent night, Holynight' met opeens een brok in m'n keel. Samen genieten we boven het bordje ochtend havermout dat kan wachten.
Opeens kreeg ik de geest gisteren in Kairaba Shopping Center. Malang en zijn vriendje sjeesten met een supermarkt karretje door de overvolle winkel met levensmiddelen. Op zoek naar kattenbrokjes en mayonaise. Het werd van alles. Ik had geld gewisseld en het mocht wat kosten. Taartjes bij de bakker. En naar boven via de met glitters en kerstboompjes versierde trap. Daar lonkten chique tafels en stoelen en Kerstbomen in vele maten. Ik doe het! We kopen een kerstboom!
"White or green?"
"White!" fluisterde Malang alsof hij alvast aan de Heilige Nacht begonnen was.
De ochtend ervoor had hij me het liefst willen zweren dat Kerstmis niet voor moslims is.
"No no, I am a muslim!! " had hij geroepen met serieuze stem. Daarna begon bij mij het uitleggen en overtuigen dat Kerst voor iedereen is die 'peace' wil. Hoe verzin ik het.
Daarstraks deed ik er nog een schepje bovenop. Op YouTube werd Stille Nacht in diverse talen gezongen. Ik zing mee met eigen tekst, ter plekke verzonnen.

"Silent night, holy night,
christmas tree,
we have one.
And the lamps
we like them so much...
and the star
is hanging above
We love peace yes peace!
Yes we all want peace!"

Daar kunnen we het mee doen dacht ik zo. Malang rent stralend naar school. Laatste schooldag.
Kerstvakantie!!!

13 woensdag de twintigste

Ik moet de agenda aanklikken om een idee van datum te hebben. De tijd vliegt voorbij als de vogels in de lucht.
Het is koud vanmorgen. Geen zon. "Plaatselijk bewolkt, 21 graden."
"Moet je geen vest aan?" vraag ik Malang als hij eindelijk na veel gefoeter en aansporen - heb je alles? pencil? rubber? writingbook? Water? Lunch? - klaar staat om naar school te gaan.
Onbegrijpelijk dat hij nee schudt.
"Today is not too cold" verklaart hij me nader.
Ik vraag nog een keer of hij echt alles heeft, wetend dat hij nog steeds niet om zijn lunchgeld heeft gevraagd. Met zijn fiets in de hand en rugzak om, kijkt hij rond alsof hij daarmee op een idee gebracht kan worden. En ja hoor!  Hij ziet de kast met daarop het bekertje geld.
"Lunch money.."
"Please.."
"Lunch money please" mompelt hij zachtjes.
Hij frommelt het briefje van vijf dalasis in zijn broekzak. Straks goed voor een halve tapalapa met spaghetti. Een half stokbroodje.
Ik loop met hem mee naar de gate.
"Kiss!" en ik buk mijn stramme lijf om hem een kus op zijn wang te geven. Daarna hou ik hem mijn wang voor en geeft hij mij lachend een kus. Weg is hij.
Rituelen. Inslijpen van gewoontes. Want dat is wat hier in positieve maar helaas ook in negatieve  zin gebeurt. Ze leren om vooral niet teveel energie te steken in 'to take care'.
"Throw! Throw! Throw!  Ik ben het zat dat je alles maar meer smijt. Everything dirty dirty dirty!  Not with me, in this house!" bler ik half in het Engels, half in het Nederlands.
Kinderen mogen in Nederland dan hetzelfde zijn, zoals een Facebook Friend laatst opmerkte, het gevolg van alles op de vieze grond of in het stoffige zand gooien is toch echt wel anders. En dan heb ik het nog niet over het wassen wat hier een voor mij niet te overziene klus is. Daarom heb ik voor het eerst een buurvrouw die die taak op zich neemt. Tegen betaling uiteraard.
Op onze compound lijkt zondag wasdag te zijn. Het nichtje dat bij Omar en Oumi woont heeft vrij van school. Aan haar de taak de berg vuile kleren van zowel de kinderen als de ouders straks 'aan de lijn' te krijgen. Op het prikkeldraad dus, want geen knijpers. De berg ligt op het zand. Vuiler dan vuil bestaat toch niet lijkt ze te denken. Nee waarschijnlijk denkt ze dat helemaal niet. "Throw." En daarmee klaar.  Teil na teil tapt Isatou vol bij de put en schuifelt met de loodzware last op haar hoofd naar de plek waar ze gaat wassen. Op het zand dus. Daar staan na een half uurtje drie grote teilen met water op een rij. De eerste krijgt Omo. De rest is om te spoelen. Sinds kort heeft ze een wasbord. Dat scheelt een hoop geboen en gewrijf met de handen. In het zand ligt een blok sunlightsoap. Zonder dat zijn vooral de overvuile kinderkleren niet schoon te krijgen. Mijn wasvrouw klaagde laatst dat ik een veel te klein stuk zeep erbij gedaan had. "You need to buy the big one of 15 dalasis. Not eight..." bromde ze.
"Ok ok, I shall do it next time.." antwoordde ik beschaamd.  Hoe ik alles te weten kom? Zo dus. Je doet het fout en je krijgt op je kop als een stout schoolkind.
Dat heet "al doende leert men".
In Afrika meer dan waar.

12 en toen was het maandag

Maandag de achttiende december alweer. Ik moet er altijd een plaatje bij maken. December.. koud, nat en vooral donker. Lichtjes 's ochtends vroeg aan om in de Kerstsfeer te komen.
Hier is het in alles het tegenovergestelde. Warm, droog en licht. De kerstverlichting dient hier als spaarlamp voor de accu. Een Kerstboom ontbreekt. Als ik Malang een fb plaatje van een brandende kerstboom met dwarrelende sneeuwvlokken laat zien zucht hij "..snow.." en droomt weg. Later komt hij er op terug. "You know Tin, in Kartong they have one". Ik weet wat hij bedoelt. Het kleine katholieke kerkje St Martins, overblijfsel van een missiepost, trekt op Kerst veel bezoekers. Opeens weet je wie de Christenen zijn onder de volop aanwezige moslim bevolking.
Jaren geleden ging ik er naar de Nachtmis. Een belevenis. Niet in het laatst door de aanwezigheid van de volop opgetuigde dames met hun vaak torenhoge, gesteven en geplooide  tiko's op het hoofd. En de djembe's waarmee een groep jongeren de dienst begeleidden. Een mooie herinnering.
Misschien moet ik toch iets aan Kerst doen en niet zo sloom zijn. Verhuis de lichtjes naar de coconuttree Tien! Wees creatief! Kerstmis komt eraan!

En wat ik notabene wilde citeren uit de Volkskrant ben ik nu vergeten: "Je geen doelen stellen is erger dan er een niet halen".

11 alweer vrijdag

De wind waait het stof over de compound. Achter de put vermaken de kinderen van Omar zich met 'gardening', tuinieren. Met een zware ijzeren digger stampen ze in de keiharde grond. Ze willen een gat maken voor een bananenplant. Gisteren spanden ze een net, zo goed en zo kwaad als het kon, in navolging van wat ze gezien hadden bij mij. Kopieren, kopiëren. Al doende leren ze.
Wat ze nooit leren: to take care. Alles gaat stuk omdat ze er niet voor zorgen. Vorige week heb ik ze vormpjes en een gieter gegeven om mee in het zand te spelen. Wat niet onder het hemd meegenomen is door de buurkinderen ligt nu kapot verspreid over de compound. Eindeloos vol geduld leg ik ze uit dat het nooit wat wordt als je niet voor je spullen zorgt. Vanochtend wilde Malang zijn tanden binnen poetsen omdat hij het te koud vond buiten.
"Nee hoor, trek je vest maar aan".
Aan zijn gezicht zie ik dat er iets met het vest is.
"Go and find it!" geef ik hem kort de opdracht. In zijn kamer doet hij niets anders dan staan.
"Use your hands and your eyes to find it".
Sloom tilt hij een broekje op.
"Think Malang what you did with it."
Ik zal hem verder moeten helpen want zo komt dat vest nooit tevoorschijn.
"Yesterday you wear it to school. Did you leave it there?"
Bedrukt kijkt hij naar de grond en knikt.
Lekker wel. Een mooie die het terug krijgt.
Ik ben boos op hem omdat hij steeds maar van alles vergeet.
"Not taking care, always forget. It cannot be Malang!"
Even later ben ik op school om water te tappen in de jerrycans. Met een grote grijns huppelt hij langs me. Met zijn vest aan. Een wonder dat het niet meegenomen is door een medeleerling.

De kinderen verzamelen zich voor de school. Per klas staan ze in rijen. Grade 1 to five.  Juf Mariama van Malang's klas legt uit dat het 'examentijd' is. Malang heeft gisteren examen Arabisch gedaan . Van rechts naar links staat in een hoekje van zijn schrift iets wat lijkt op een datum.
"I had 80 points!" riep hij trots.
Na twintig minuten stilstaan en luisteren in de steeds warmer wordende zon, vervagen de rijen meer en meer. De leraren lopen er tussendoor om ze er weer in terug te duwen. Van luisteren is allang geen sprake meer.
Ik vraag Mariama de Principal of dit zin heeft. Niemand luistert en de meesters volgen elkaar op met speeches.
Ze lacht. "No, nobody listens" concludeert ze. Ik geef haar de tip dat de speeches misschien korter kunnen. Bijvoorbeeld met tien heldere punten. En daarmee klaar.
"Yes that would be nice" is haar reactie.
Wat ze verder met mijn advies zal doen blijft de grote vraag. Afrikanen zijn breedsprakig en herhalen zichzelf eindeloos. Ik heb niet het geloof dat ik dat een beetje kan bijschaven.

Als na ruim een uur aan de meeting een einde lijkt gekomen besluiten de kinderen met het volkslied. Ik stop met watertappen. Want dat is vast ongepast. Op mijn beurt probeer ik me aan de ongeschreven regels te houden.
De oudere  kinderen stormen de trappen op, blij dat ze weer kunnen bewegen.  De kleintjes pakken hun hakmes of hak. Ze worden geacht vandaag in de tuin te helpen.

Ik vul de laatste flessen en hobbel voorzichtig tussen de palmbomen naar huis. Er is iets gebroken onder de jeep  - het zal niet - en wordt hopelijk vandaag vervangen door Omar.
Zien is geloven.

10

Huishouden is nooit mijn sterkste kant geweest. Rotzooi maken wel. Geen handige combinatie.
We lopen in en uit en nemen zand, klei en modder mee naarbinnen. Tel daarbij op alle andere afval van groenten, fruit, vis ( schubben, staarten en afgekloven kieuwen) en nu ook afgekloven botten van de hond, en het plaatje is meer dan compleet.
Ik keek om me heen toen ik terugkwam van de was wegbrengen. Waar in godsnaam te beginnen? De emmers, koelboxen, water jerrycans, schoenen en eetbakjes van de dieren maken het vegen en dweilen er niet aangenamer op. Toch maar begonnen in een klein hoekje. Dan het volgende hoekje. Kortom, twee uur later heb ik de Palo ( huiskamer inclusief keuken) redelijk onder controle.
Ik ben moe. Van weken water sjouwen. Voor planten buiten, voor badwater binnen. Sinds ik mijn linkerhand danig bezeerd heb is water trekken bij de put er niet meer bij. Af en toe vraag ik Isa aan de overkant of ze me twee emmers wil brengen. De tuinman doet de giga klus van buiten water geven.
En zo had ik gisteren bij aankomst gewoon tijd om de afwas te doen en en heerlijke salade te maken voor het avondeten. Malang stempelde er ondertussen heerlijk op los met zijn nieuwe aanwinsten: de stempels die ik in Amsterdam op een cursus bij Gertie Jaquet had gemaakt.
Als de tuinman zijn job blijft doen - elke dag haal ik opgelucht adem als hij weer komt, wel na meteen al een salarisverhoging ;-) - en geef hem koffie. Absoluut bijzonder hier.
Langzaam kan mijn lijf wat bijkomen hoop ik, zodat ik meer en meer Malang kan helpen bij schilderen en knutselen, zijn grote hobby. Zonder mijn uitleg wordt het vaak een bende. Gisteren gaf ik hem een vrijwel droog sponsje om de stempels mee af te vegen als hij van kleur wil wisselen. Zijn logica: een spons wil water. Dus nam hij een kop water en in een Mum van een tijd lag de hele tafel vol, inclusief zijn papier. Gelukkig leert hij snel.
Op weg naar huis gisteren na een te lange dag met de jeep en de hond overal naartoe, genoot ik voor het eerst weer van de weg naar huis. Aan weerszijden van de asfaltweg Bush met hoge palmbomen en kleine veldjes die later in het jaar vol met rijst zullen staan.
Genieten. Dat vergat ik nog wel eens de laatste tijd. Sloven is zonde van mijn tijd hier. Maar het komt goed! Al is het niet van vandaag op morgen.

09

Het licht van de vroege ochtend valt door de tralies van de ramen.
"Good morning class.."
" Good morning teacher, good morning Friends" klinkt het uit zestig keeltjes. Zestig rose bloesjes en zestig donkerrode broekjes friemelen in de bankjes. Geen moment zitten ze stil. De juf doet de absentielijst. Als de begroeting etc achter de rug is zijn we zo ongeveer een half uur verder.
Het is 'parents day' vandaag. Van ieder kind wordt verwacht dat hij een ouder meebrengt.
"You have to come Tin" zegt Malang bij het ontbijt.
"But I am your grandmom..?"
Malang schudt beslist nee.
" No, you are my Mom."
Discussie verder gesloten.
En dus ploeg ik me vooruit om in degelijk tenue naar school te gaan. Ploegen, want sinds gisteren lijk ik de slaapziekte te hebben. Ging ik s ochtends nog vol goede moed met de tuinman naar zijn compound om sticks op te halen, bij aankomst stortte ik bijkans in. Met m'n hoofd op het stuur was duidelijk dat ik me niet goed voelde. Ik liet hem het werk doen. Hij propte de sticks zo goed en zo kwaad als het kon in de jeep. Een kwak van de achterdeur duwde de laatste weerbarstige sticks naar binnen. Even later dook ik mijn bed in om er pas vanochtend weer uit te komen. Oververmoeid. Duidelijk. Nu ik geen water meer hoef op te halen wil m'n lijf relaxen. De tuinman doet wat ik niet meer kon en wilde. Zestig emmers omhoog trekken uit de put en vervolgens rondbrengen. Finito .

Ondertussen is de juf aan Jolly Phonics begonnen.  Het leren van 'sounds' in plaats van abcdefg. De juf houdt de M omhoog en maakt een mmmmmh geluid. De klas herhaalt mmmmm.
"Action and sound" Ze maakt het geluid en wrijft over haar buik. De kinderen herhalen.
Geen idee (nog) waar het buik wrijven op slaat.
"Action!"  Roept de juf en herhaalt het op bijna militaire wijze.
Gelukkig gaat ze nu zingen.
"The mom and the dad make many meal.. mmm" Heel voorzichtig herhaalt de klas.
Opeens staat er een man naast me. Uit zijn tekst begrijp ik dat ik moet aanrukken met de jeep.
"The donkeycar did not come. We need chairs for the parents meeting."
Als ik zeg dat ik ziek ben slaat dat wat hem betreft nergens op.
"We Just need your Car" 
Zucht. Ik verlaat de klas. Aan de slag dan maar..

08

Het bankje is smal en gammel. Maar het staat op zijn minst in de schaduw. De garage van Yaya in Busumbala is een verzameling autowrakken onder een stoffige mangoboom. Niets bijzonders, het is zo ongeveer het kenmerk van elke garage.
Als het goed is - niks is zeker hier - wordt elders de uitlaat van de jeep gelast. Als ik ernaar vraag krijg ik een onduidelijk antwoord. Afwachten dus. Hopelijk hebben ze ook begrepen dat er iets met de handles van de deuren moet gebeuren.  Het afgebroken systeem lijkt van plastic te zijn.
"No Problem, we repair it".
En daarom zit ik nu met mijn pijnlijke billen op een te hard bankje.
De koffie om de hoek bij het lokale koffietentje - een golfplaten hokje en een brandend vuurtje onder de boom - bestaat uit een fikse lepel Nescafé en een zakje poedermelk. Suiker doe ik er zelf in. Tot grote verbazing van de omstanders die zien dat ik slechts een klein beetje van het aangeboden dekseltje gebruik.
"Sugar is poison" zeg ik zoals altijd. Zoals ze het hier gebruiken - 3 volle eetlepels in een beker - is het vergif. Diabetes is een groot probleem. Tenen, vingers, voeten worden geamputeerd als er geen redden aan meer is. En na de operatie krijgen ze de volgende ellende: ontsteking op ontsteking vanwege miserabele hygiëne.
Wat dat betreft voel ik me af en toe net een missionaris. Verminder je suiker. Gebruik minder Jumbo ( bouillonblokjes) om 'high blood' te voorkomen. En dan natuurlijk de rook die de vrouwen en babies inademen tijdens de dagelijkse lunch voorbereiding op open vuur in een dichte kookhut. Rook ter grootte van twee pakjes sigaretten per dag!
De link naar de 'smokeless kitchen' is  onder een beker koffie gauw gemaakt. Ik vertel erover en laat de foto's zien. Met open mond zijn de omstanders en de koffiedame direct om.
"We need this!!!"
Maar als ik ze uitnodig om naar Gunjur te komen betrekken de gezichten.
"Too far".
Een dikke man naast me suggereert dat ik naar de televisie toe moet stappen. "You know, you have to sentisize people. Not only Gunjur people. All Gambians should know this. And see it. Really!!"

Pffht.. Werk aan de winkel. Ik had toch niks te doen.